Związek z osobą cierpiącą na narcystyczne zaburzenie osobowości może być wyzwaniem. Narcyzi mają wygórowane poczucie własnej wartości. Często dominują też w relacjach, nie okazując partnerowi wystarczającego wsparcia i empatii. Jak wpływa to na codzienne życie i emocjonalne zaangażowanie partnera?

Tekst opisuje, dlaczego relacja romantyczna z osobą o cechach narcystycznych może być emocjonalnie wyniszczająca. Wyjaśnia mechanizm idealizacji i dewaluacji w związku z narcyzem oraz skutki psychiczne, jakie może wywołać taki związek – m.in. obniżenie poczucia własnej wartości, lęk czy depresję. Zawiera też wypowiedzi psychologa, które pomagają rozpoznać zachowania narcystyczne i podkreślają znaczenie terapii. 

Blask osobowości narcystycznej

Relacja z osobą o cechach osobowości narcystycznej początkowo może wydawać się wyjątkowa. Partner idealizuje, obsypuje komplementami, składa wielkie deklaracje i szybko angażuje we wspólne plany. Tworzy iluzję jedynej w swoim rodzaju więzi, sprawiając wrażenie zaangażowanego i uważnego słuchacza. Może udawać wspólne pasje i wartości, manipulując poczuciem bliskości.

Narcyzi (osobowość narcystyczna) często stosują też wielkie gesty – niespodzianki, prezenty, spektakularne wyznania. Mogą kreować się na osoby skrzywdzone, wzbudzając empatię i poczucie, że tylko partner jest w stanie ich zrozumieć. Wszystko to służy szybkiemu emocjonalnemu uzależnieniu.

Gdy narcyz upewni się, że partner jest zaangażowany, stopniowo zmienia swoje zachowanie. Idealizacja ustępuje dewaluacji.

Jak wygląda mechanizm dewaluacji?

W tej fazie osoby o osobowości narcystycznej zwykle stopniowo obniża wartość partnera, aby utrzymać nad nim kontrolę i podbudować swoje ego. Proces ten jest bolesny i prowadzi do osłabienia poczucia własnej wartości ofiary.

Na etap dewaluacji składają się m.in.:

  • krytyka i poniżanie – osoba z tym zaburzeniem coraz częściej wytyka partnerowi błędy, podważa jego kompetencje i może robić to publicznie,
  • manipulacja emocjonalna – stosuje gaslighting, by partner zaczął wątpić w swoje postrzeganie rzeczywistości,
  • izolacja – stopniowo odsuwa partnera od bliskich, ogranicza jego kontakty towarzyskie,
  • ciche dni – ignorowanie, unikanie kontaktu i emocjonalna obojętność jako forma kary,
  • oskarżanie i obwinianie – zrzuca winę za wszystkie problemy na partnera,
  • zdrady – zdrady mogą pojawiać się jako sposób na zaspokojenie potrzeby podziwu, uwagi, potwierdzenie własnej wartości; szczególnie, gdy w stałym związku zaczyna brakować zachwytu, idealizacji czy ciągłej walidacji.

Dlaczego osoby o osobowości narcystycznej dewalują partnera? Uważa się, że chodzi przede wszystkim o:

  • utrzymanie kontroli – im bardziej osłabiona psychicznie jest ofiara, tym łatwiej nią manipulować,
  • podbudowanie ego – poniżając partnera, czuje się lepszy i bardziej wartościowy,
  • lęk przed bliskością – nie potrafi budować zdrowych, intymnych więzi, więc dewaluacja jest jego mechanizmem obronnym.

Innym powodem, który może leżeć u podstaw dewaluowania partnera przez osobę z cechami narcystycznymi, jest projekcja. To złożony proces, w którym przypisuje się drugiej osobie własne negatywne cechy, myśli, pragnienia lub intencje, których nie jest w stanie zaakceptować u siebie. W ten sposób unika konfrontacji z własnymi słabościami i zachowuje iluzję, że problem leży nie w nim, lecz w otoczeniu.

Przykładowo, jeśli narcyz sam dopuszcza się zdrady, może bezpodstawnie oskarżać partnera o niewierność. Dzięki temu nie musi mierzyć się z poczuciem winy czy odpowiedzialnością za swoje działania. Jednocześnie takie działanie prowadzi do dewaluacji partnera, czyli obniżania jego wartości w oczach narcyza – zarówno na poziomie emocjonalnym, jak i poznawczym.

Dlaczego relacje romantyczne z partnerem o osobowości narcystycznej bywają trudne?

Osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości skupia się przede wszystkim na sobie – jej potrzeby, sukcesy i opinie stają się priorytetem, a uczucia partnera są bagatelizowane. W relacji brakuje autentycznego zainteresowania drugą osobą, a każde odmienne zdanie spotyka się z krytyką lub lekceważeniem. Partner zaczyna, więc czuć się nieważny, niedoceniony i coraz bardziej samotny.

Jednym z najbardziej wyniszczających aspektów takiego związku jest brak empatii. Narcyz nie dostrzega emocji drugiej osoby lub traktuje je jako przeszkodę w realizacji własnych celów. W relacji konflikty rzadko prowadzą do rozwiązania – trudnych rozmów się unika, a odpowiedzialność za problemy jest przerzucana na partnera.

Osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości niechętnie przyznaje się też do błędów, co sprawia, że druga strona zaczyna odczuwać ciągłe poczucie winy. Stopniowo partner traci poczucie własnej wartości, czuje się zależny emocjonalnie i niepewny siebie.

Jak rozpoznać, że jest się w związku z osobą o cechach osobowości narcystycznej?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Związek z narcyzem może być trudny do rozpoznania na początku, ponieważ narcyz często potrafi doskonale manipulować swoim wizerunkiem, sprawiając wrażenie idealnego partnera. Warto jednak zwrócić uwagę na pewne cechy, które mogą wskazywać na takie trudności. 

  • Doskonała autoprezentacja – narcyzi często mają świetny dar do autoprezentacji. Potrafią wywrzeć wrażenie na innych swoją charyzmą, urokiem osobistym i pewnością siebie, co może sprawiać wrażenie, że są „idealni”.
  • Love bombing – na początku relacji mogą bombardować cię intensywnym uczuciem, obdarzać nadmierną uwagą i miłością, co może sprawiać wrażenie, że wreszcie spotkałaś/aś kogoś wyjątkowego.
  • Umiejętność wyczuwania twoich potrzeb – narcyzi często potrafią świetnie wyczuć, czego potrzebujesz w danym momencie. Ich początkowa troska może w rzeczywistości mieć ukryty cel, np. kontrolowanie cię.
  • „Wyjątkowa” miłość – tworzą iluzję, że oferują coś, czego nikt inny ci nie da. Często sprawiają wrażenie, że tylko oni są w stanie cię zrozumieć i zapewnić ci taką miłość, której nigdy nie zaznałaś.
  • Manipulacja emocjonalna – narcyz często stosuje techniki manipulacji, takie jak gaslighting, aby sprawić, że wątpisz w siebie i swoje postrzeganie rzeczywistości. 
  • Manipulowanie faktami i informacjami – mogą celowo zmanipulować sytuację, by doprowadzić do zamieszania i spowodować, że zaczniesz wątpić w prawdziwy obraz rzeczywistości. Nadinterpretują wydarzenia, zmieniają fakty lub stosują różne formy dezinformacji, by cię kontrolować.
  • Unikanie zranionego dziecka – narcyzi unikają pokazywania swojej słabości, nie dopuszczają nikogo do swojej wrażliwości. Nawet jeśli przeżyli traumy czy zranienia, nie będą się nimi dzielić, a ich zachowanie może sugerować, że są nieosiągalni emocjonalnie.

Ważne jest, aby pamiętać, że te cechy mogą wskazywać na narcyzm, ale nie stanowią diagnozy. Jeśli czujesz, że jesteś w związku, który nie daje ci poczucia bezpieczeństwa, warto zwrócić się po pomoc do psychologa. Warto być świadomym tych cech i oceniać relację z zachowaniem zdrowych granic emocjonalnych.

Czy osoba o cechach osobowości narcystycznej jest w stanie zbudować zdrową relację, być kochającym partnerem i rodzicem?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: To trudne pytanie, bo wiele zależy od głębokości zaburzenia, samoświadomości i gotowości do pracy nad sobą. Wobec tego warunkiem koniecznym jest podjęcie procesu psychoterapii, w wyniku której osoba z narcystycznym zaburzeniem zauważy problem i straty, które z tego płyną.

Jeśli podejmie terapię, to możliwe jest pewne złagodzenie cech narcystycznych. Niestety, większość narcyzów nie widzi problemu w sobie, więc rzadko podejmuje długoterminową terapię.

Czy terapia par ma sens w przypadku związku z narcyzem?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Terapia par może być pomocna, jeśli narcyz ma gotowość do pracy nad sobą i jeśli partner nie traci poczucia własnej wartości. Terapia może być nieefektywna, jeśli narcyz nie uznaje swoich problemów lub manipuluje sytuacją, w której się znajduje.

Jak długotrwały związek z narcyzem może wpływać na zdrowie psychiczne?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Długotrwały związek z narcyzem może mieć poważne skutki dla zdrowia psychicznego partnera. Z tego względu, że osoby z tym zaburzeniem osobowości często stosują manipulacje, dewaluuje innych, mają trudności z empatią i stawiają swoje potrzeby ponad potrzebami innych, mogą wywoływać szereg emocjonalnych i psychicznych problemów u swojego partnera takich jak depresja, lęki, problemy z poczuciem własnej wartości czy wypalenie emocjonalne.

Czy ma Pani jakieś rady dla osób będących w związku z kimś o cechach osobowości narcystycznej?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Terapia jest kluczowa, aby uzyskać pomoc w takiej sytuacji. Warto dbać o swoje zdrowie psychiczne i szukać wsparcia, by wyjść z takiego związku w sposób bezpieczny i uzdrawiający, dlatego sięgnij po pomoc. Spotkanie z psychologiem pomoże Ci zrozumieć, jak funkcjonuje narcyz. Terapia pozwala odzyskać poczucie kontroli, zrozumieć swoje emocje i odzyskać równowagę psychiczną.