Rodzina to pierwsze i najważniejsze środowisko rozwoju dziecka. To w niej kształtuje się poczucie bezpieczeństwa, tożsamość i fundament emocjonalny. Jeśli jednak obecny jest w niej alkoholizm, wiele z tych funkcji ulega poważnemu ograniczeniu. W takich warunkach często kształtuje się syndrom DDA.

Artykuł przybliża najważniejsze informacje na temat syndromu DDA – jego przyczyn, objawów oraz wpływu na funkcjonowanie emocjonalne i relacyjne. Wyjaśnia, jakie role adaptacyjne przyjmują dzieci wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym, jakie schematy psychiczne mogą się w nich utrwalić oraz z jakimi trudnościami zmagają się jako dorośli. Psycholog Patrycja Grzesikiewicz odpowiada również na najczęściej zadawane pytania, m.in. czy każdy, kto dorastał w domu z alkoholem, jest DDA, jak wygląda terapia i czym różni się DDA od DDD.

Czym jest DDA?

Dorosłe dzieci alkoholików (DDA) to osoby wychowane w rodzinach, w których przynajmniej jedno z rodziców nadużywało alkoholu. Uzależnienie rodzica wpłynęło u nich na kształtowanie się podstawowych funkcji emocjonalnych i relacyjnych.

Syndrom ten nie jest jednostką chorobową, lecz zbiorem utrwalonych schematów zachowania, myślenia i przeżywania emocji, które powstały w odpowiedzi na przewlekle dysfunkcyjne środowisko rodzinne. Mechanizmy adaptacyjne ukształtowane w dzieciństwie mogą w dorosłości utrudniać budowanie zdrowych relacji i nawyków życiowych.

Pierwsze systemowe obserwacje tej grupy pacjentów pojawiły się w latach 70. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Termin został spopularyzowany dzięki pracy Janet G. Woititz, autorki książki Adult Children of Alcoholics (1979), która zebrała i opisała powtarzające się cechy występujące u dorosłych osób wychowanych w rodzinach z problemem alkoholowym.

W Polsce istotny wkład w upowszechnienie wiedzy na ten temat miał psycholog Jerzy Mellibrud.

W jaki sposób dzieci przystosowują się do życia w rodzinie z uzależnieniem?

Dzieci wychowywane w rodzinach z uzależnieniem alkoholowym często rozwijają sztywne role społeczne jako adaptacyjne odpowiedzi na chroniczny brak bezpieczeństwa, przewidywalności i regulacji emocjonalnej.

Główne role przyjmowane przez dzieci w rodzinach z uzależnieniem, to:

  • Bohater rodzinny – często jest to najstarsze dziecko, przejmuje odpowiedzialność, dąży do perfekcji i sukcesów, by chronić rodzinę przed wstydem. Zewnętrznie funkcjonuje dobrze, ale wewnętrznie odczuwa presję, lęk i samotność.
  • Kozioł ofiarny (buntownik) – wyraża napięcie i frustrację poprzez zachowania buntownicze, agresywne lub autoagresywne. Kieruje uwagę rodziny na siebie, rozładowując napięcie, ale często doświadcza wykluczenia i kar.
  • Maskotka – dziecko pełniące funkcję rozładowywacza napięcia, stosuje humor, żywiołowość i lekkość, aby odwrócić uwagę od trudnych emocji. Często nie ma dostępu do własnych uczuć i nie traktuje ich poważnie.
  • Dziecko niewidzialne (zagubione) – wycofuje się z życia rodzinnego, izoluje, unika konfliktu i znika w tle. Tworzy własny świat, w którym czuje się bezpieczniej.
  • Opiekun (dziecko-rodzic) – wcześnie przejmuje rolę opiekuna wobec młodszego rodzeństwa lub jednego z rodziców. Zaniedbuje własne potrzeby, ucząc się funkcjonowania przez pryzmat odpowiedzialności i kontroli emocjonalnej.

Ten podział nie wyczerpuje wszystkich możliwych scenariuszy, ale dobrze obrazuje schematy adaptacyjne rozwijane przez dzieci w obliczu przewlekłej dysfunkcji rodzinnej.

Dzieci wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym często przyswajają jako normę trzy nieformalne zasady przetrwania: „nie mów”, „nie ufaj”, „nie czuj”.

Jakie symptomy towarzyszą dorosłym wychowanym w rodzinach z problemem alkoholowym?

Dorośli wychowani w rodzinach z problemem alkoholowym (DDA) często wykazują charakterystyczne trudności psychiczne i emocjonalne, wynikające z chronicznego stresu i zaniedbań w dzieciństwie.

Do możliwych symptomów należą m.in.:

  • niskie poczucie własnej wartości i głęboko zakorzenione poczucie wstydu,
  • lęk przed odrzuceniem, porażką, wyrażaniem emocji,
  • trudności w relacjach – problemy z bliskością, zaufaniem, nadmierna czujność, izolacja,
  • nadmierna odpowiedzialność i skłonność do kontrolowania otoczenia,
  • zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne – drażliwość, depresja, objawy somatyczne bez przyczyny organicznej,
  • autodestrukcyjne wzorce zachowań – impulsywność, unikanie, nadużywanie substancji,
  • objawy zbliżone do PTSD – intruzje, nadmierne pobudzenie, problemy ze snem i koncentracją.

DDA a psychoterapia zdalna. Czy to działa?

Tak, praca nad doświadczeniami DDA (Dorosłego Dziecka Alkoholika) jest możliwa i skuteczna również w formie terapii online. Psychoterapia, niezależnie od formatu, pozostaje jednym z najważniejszych i najlepiej udokumentowanych sposobów radzenia sobie z konsekwencjami dorastania w rodzinie z problemem alkoholowym.

Terapia online, prowadzona przez doświadczonego psychoterapeutę, pozwala na identyfikację i przepracowanie utrwalonych schematów myślenia, trudności w relacjach, zaburzeń emocjonalnych czy mechanizmów kontroli i lęku, które często towarzyszą osobom z doświadczeniem DDA.

Zaletą tej formy jest m.in. łatwiejszy dostęp do specjalistów, większe poczucie bezpieczeństwa w znanym otoczeniu oraz elastyczność organizacyjna.

W Hedion pracują doświadczeni psychoterapeuci, którzy od lat wspierają osoby zmagające się ze skutkami życia w rodzinie z problemem alkoholowym. Jeśli czujesz, że ten temat Cię dotyczy, zapraszamy do kontaktu.

Jakie trudności najczęściej skłaniają DDA do szukania pomocy psychologicznej?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) najczęściej szukają pomocy psychologicznej nie dlatego, że wiedzą, iż są DDA, ale dlatego, że doświadczają konkretnych trudności emocjonalnych lub relacyjnych, których korzenie często sięgają dzieciństwa.

Osoby, które dorastały w rodzinach z problemem alkoholowym, często przez lata funkcjonują na pozór „normalnie” – są odpowiedzialne, zaradne, pomagają innym. Jednak wewnętrznie mogą zmagać się z napięciem, samotnością, trudnościami w tworzeniu bliskich relacji, niskim poczuciem własnej wartości czy trudnością w wyrażaniu emocji. Często nie łączą swoich obecnych problemów z doświadczeniami z dzieciństwa. To nie sam fakt wychowywania się w takim domu, ale właśnie te objawy i ich nasilenie skłaniają do szukania wsparcia.

Punktem zwrotnym bywa wypalenie, kryzys w relacji, doświadczenie rodzicielstwa albo świadoma decyzja o pracy nad sobą – każdy z tych momentów może stać się początkiem realnej zmiany.

Jak wygląda proces psychoterapii DDA online?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Psychoterapia DDA online przebiega bardzo podobnie jak terapia stacjonarna – różni się głównie formą kontaktu, ale cele, metody i relacja terapeutyczna pozostają równie ważne i skuteczne. Psychoterapia dorosłych dzieci alkoholików online to bezpieczna przestrzeń do pracy nad sobą, budowania świadomości i wychodzenia z utrwalonych schematów wyniesionych z trudnego dzieciństwa.

Osoby z doświadczeniem życia w rodzinie z problemem alkoholowym często zmagają się z trudnościami w relacjach, nadmierną odpowiedzialnością, niskim poczuciem własnej wartości czy trudnością w wyrażaniu emocji.

Wspólna praca z terapeutą pomaga zrozumieć, skąd biorą się określone reakcje, przekonania i schematy. Z czasem możliwe staje się budowanie zdrowszych relacji, odzyskiwanie wpływu na swoje życie i wzmocnienie poczucia własnej wartości.

Czy każdy, kto dorastał w domu z alkoholem, jest DDA?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Nie, nie każda osoba wychowana w domu z alkoholem automatycznie jest DDA – choć jest to często spotykane uproszczenie. Przede wszystkim liczy się wpływ środowiska, nie tylko fakt uzależnienia. Kluczowe jest to, jak funkcjonował system rodzinny. Niektóre osoby mimo życia z osobą uzależnioną mogły doświadczyć względnej stabilności, bezpieczeństwa i wsparcia od innych członków rodziny. Nie każde dziecko alkoholika przejmuje typowe schematy DDA, takie jak nadodpowiedzialność, trudność z bliskością czy niską samoocenę.

Po drugie, to, czy ktoś uznaje się (lub zostaje uznany) za DDA, zależy od: intensywności i długości trwania problemu alkoholowego, reakcji emocjonalnej dziecka, obecności innych wspierających dorosłych (np. babci, nauczyciela, drugiego rodzica) oraz indywidualnej wrażliwości psychicznej i mechanizmów obronnych.

Czym różni się DDA od DDD?

Psycholog Patrycja Grzesikiewicz: Skrót DDA oznacza Dorosłe Dzieci Alkoholików i dotyczy on osób wychowanych w rodzinie, w której przynajmniej jeden z rodziców był uzależniony od alkoholu. Alkoholizm w rodzinie wpływa na strukturę, role i relacje, tworząc specyficzne wzorce zachowań.

W przypadku DDD, czyli Dorosłych Dzieci z rodzin Dysfunkcyjnych, pojęcie to obejmuje nie tylko dzieci alkoholików, ale także tych, którzy dorastali w innych formach dysfunkcji rodzinnej, np.: przemoc (fizyczna, psychiczna, seksualna), choroba psychiczna lub przewlekła któregoś z rodziców, skrajne zaniedbanie emocjonalne, nadmierna kontrola lub parentyfikacja (dziecko w roli dorosłego), rozwód lub długotrwałe konflikty czy inne formy chaosu emocjonalnego. Objawy i trudności są podobne do DDA, ale pochodzą z różnych źródeł. Można zatem podsumować, że:

  • DDA to podgrupa DDD – każda osoba z DDA jest DDD, ale nie każda osoba z DDD jest DDA.
  • DDA ma bardziej konkretną diagnozę źródła trudności – alkoholizm w rodzinie,
  • DDD obejmuje szerszy wachlarz dysfunkcji, które mogły zaburzyć prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka.

Jeśli potrzebujesz pomocy lub wsparcia, to zapraszamy do kontaktu z jednym z naszych specjalistów: Hedion – nasi specjaliści